UZUN SÜRE ÖNCE GAZETECİ ARKADAŞIM CENGİZ GÜNER, BU KONU ÜZERİNE YAZI YAZMAMI İSTEMİŞTİ. BEN DE BİRAZ OKUYUP, ARAŞTIRIP VE SON ZAMANLARDA OLANLARI GÖZLEMLEYİP, YAZIMI DAHA SONRA YAZABİLECEĞİMİ VE İSTERLERSE BUNU BİR YAZI DİZİSİ HALİNE GETİREBİLECEĞİMİZİ SÖYLEDİM. KOLAY VE HEMEN YAZILABİLECEK KONULAR DEĞİLDİ BENDEN İSTEDİĞİ.
YAZIYA SANATIN YAKIN TARİHİYLE BAŞLAMAK İSTEDİM. ALİ ARTUN’UN ÇAĞDAŞ SANATIN ÖRGÜTLENMESİ KİTABI, PAUL KLEE’NİN ANGELUS NOVUS ADLI TABLOSUNUN YORUMUYLA BAŞLAR. UÇAN BİR MELEK. YALNIZ MELEĞİN YÜZÜ GEÇMİŞE, SIRTI GELECEĞE DÖNÜKTÜR. GEÇMİŞTEN, GEÇMİŞİN YIKINTILARINDAN, BİR FIRTINA ESİYOR VE ONU SIRTININ DÖNÜK OLDUĞU GELECEĞE DOĞRU SÜRÜKLÜYOR. WALTER BENJAMİN TARİH KAVRAMINI “İLERLEME DEDİĞİMİZ BU FIRTINADIR” SÖZÜYLE AÇIKLIYOR. BENJAMİN’E GÖRE TARİH BUGÜNDE, ŞİMDİKİ ZAMANDA GEÇMİŞİN İZLERİNİ ARAMAK DEĞİL, GEÇMİŞTE, GEÇMİŞİN YIKINTILARINDA BUGÜNÜN İZLERİNİ KEŞFETMEKTİR. BU NEDENLE, EFSANEVİ KİTABI PASAJLAR’DA MODERNİZMİN İZLERİNİ, 1850’LERDE HAUSSMANN’IN YERLE BİR ETTİĞİ PARİS’İN HARABELERİNDE PASAJLARIN YIKINTILARI ARASINDA KEŞFEDER. İŞTE 15. VE 16. YÜZYIL FLORANSA’SINDA, MEDİCİ HANEDANLIĞININ HİMAYESİNDE UYANAN SANAT VE BERABERİNDE GETİRDİĞİ ESTETİK DEĞERLER GÜNÜMÜZDE DE BU TUTKUNUN İZLERİNİ TAŞIR. SANAT DÜNYASINDA GERÇEKLEŞEN BU ÇIĞIR AÇICI DÖNÜŞÜMÜ, YOĞUN BİR YAPILAŞMAYLA GELİŞEN BİR MİMARLIK RÖNESANSI TAMAMLAR.
MEDİCİLER’İN BU SİYASAL VE SANATSAL EGEMENLİĞİNİN ARKASINDA ÇOK GÜÇLÜ BİR TİCARET VE FİNANS AĞININ YANI SIRA BU FİNANS AĞINA EKLEMLENEN ÖZEL BİR HİMAYE SİSTEMİ BULUNUR. NETİCEDE PARA İLE SANAT, AYNI ŞEBEKE İÇİNDE İŞLETİLİR.
FLORANSA’NIN AVRUPANIN KÜLTÜR MERKEZİ HALİNE GELMESİYLE BU KÜLTÜRDEN NASİPLENMEK İSTEYEN BÜTÜN SANATÇILAR, GEZGİNLER, AYDINLAR, BİLGİNLER, TÜCCARLAR FLORANSA’YA AKIN EDER. TOSKANA’YA AYLARCA HATTA YILLARCA SÜREN GEZİLER DÜZENLENİR. TURİZM DENEN HADİSE BÖYLE BAŞLAR.
MEDİCİ HANEDANININ SONA ERMESİYLE, ARAP KÖRFEZİNDE BAŞKA BİR HANEDAN DOĞMAKTADIR. GÖÇEBE BİR BEDEVİ KABİLESİ OLAN BENİ YAS KABİLESİ 1791 YILINDA LİVA VAHASINI KEŞFEDER VE BU YÖREYE YERLEŞMEYE KARAR VERİR. BU SOYDAN GELEN EL FALASLAR ABU DABİ’Yİ, EL MAKTUMLAR DA DUBAİ’Yİ KURARLAR. BUGÜN BU HANEDANLAR ETRAFLARINI SARAN ÇÖLLERDE YENİ BİR UYGARLIK KURMAYA GİRİŞMİŞLERDİR. BUNA İSTERSEK BİR KARŞI RÖNESANS, BİR KARŞI MODERNİTE DİYEBİLİRİZ. NE VAR Kİ BU ŞEYHLER, ABU DABİ VE DUBAİ’Yİ PARANIN VE SANATIN FLORANSA’DAN SONRAKİ EN ÖNEMLİ MERKEZİ YAPMAYA KARARLIDIRLAR. BU İŞE AKIL HAVSALA ALMAYACAK, BÜTÜN TARİHİN EN ŞAŞAALI DEV PROJELERİ İLE KOYULMUŞ BULUNMAKTADIRLAR. BU HİPER PROJELERLE, SIFIRDAN BİR HİPER-REEL BİR ALEM OLUŞTURMAK PEŞİNDEDİRLER. BÖYLECE OLUŞTURULAN İMAJ EMLAK VE SPEKÜLASYONU PATLATIR. ASLINDA BURALARA KİMSENİN YERLEŞECEĞİ YOKTUR. AMA MENKUL BİR DEĞER GİBİ ALINIR SATILIRLAR. İSTANBUL’DA DA, EMLAK PİYASASININ SPEKÜLATİF BİR PİYASA OLARAK ÖRGÜTLENMESİ İLE PATLAYAN, DAHA İNŞAATI BİLE BAŞLAMAMIŞ KONUT SİTELERİNİ MEDYADAKİ HAYALLERİ ÜZERİNDEN PAZARLAMA HUMMASI, “DUBAİLEŞTİRME” OLARAK ANILIR. BÖLGENİN FİNANS MERKEZİ ROLÜNÜ DUBAİ’DEN KAPMA HIRSINDAKİ YÖNETİCİLERİN ARKASINDA, MESKUN OLMADAN METRUK OLAN FİNANS ADALARI VARDIR. AYNI DUBAİ’DEKİ SAHTE ADALAR GİBİ.
İŞTE METROPOLLERİ KARAKTERİZE ETMEYE BAŞLAYAN BU DİNAMİZM, HIZ ALGISI, KALABALIKLARIN DEVİNİMİ, ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK, ÇOK KATMANLIK, KARMAŞA, ÇEŞTLİLİK VE ÇOK SESLİLİK GÜNÜMÜZDE, KENTLERİ İLGİ ÇEKİCİ KILAN YANLIŞ YÖNDE ESTETİK DEĞERLER HALİNE GETİRMİŞTİR. ASLINDA ESTETİK AÇIDAN DOYUM SAĞLAYAN “DÜŞÜNMEYİ HAYAL KURMAYI VE DİĞER İNSANLARLA BİR ARAYA GELMEYİ ÖZENDİREN” BİR KENT OLGUSUNUN YALNIZCA KÜTLELER, BOŞLUKLAR, MEKANLAR, BİÇİMLER VE MALZEMELERDEN OLUŞMADIĞINI, İÇERDİĞİ YAŞAMLA BU ÇEVREDE NASIL YAŞANABİLECEĞİNİN VE NASIL YAŞANDIĞININ ÜZERİNDE DURMAK GEREKİR. MİMARLIK GİBİ KENTSEL TASARIM VE KENT PLANLAMA ETKİNLİKLERİ İNSANLARIN YAŞAYACAĞI FİZİKSEL ÇEVRE İLE BİRLİKTE TOPLUMSAL ÇEVREYİ DE BELİRLEMEKTEDİR. TAM DA BU NEDENLE TÜM BU KENTSEL PLANLAMA ETKİNLİKLERİNİN ESTETİK OLDUĞU KADAR ETİK BOYUTU DA OLMALIDIR. BU ANLAMDA MİMARLARA VE KENT PLANCILARINA, TÜM TOPLUM GRUPLARININ YAŞAM ÇEVRELERİNDE ÇEVRENİN NİTELİĞİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ VE KENTLİLERİN ORTAK BULUŞMA ALANLARI OLAN KAMUSAL ALANLARIN SAYILARININ, ERİŞİLEBİLİRLİĞİNİN VE NİTELİKLERİNİN ARTIRILMASI YÖNÜNDE ÖNEMLİ ROL DÜŞMEKTEDİR.
ÇEVRESEL BİLİNÇ VE DOĞAL ÇEVREYE VERİLEN ÖNEMİN ARTIŞI İLE BİRLİKTE, HEM SÜRDÜRÜLEBİLİR YAŞAM TARZINA HEM DE SÜRDÜRÜLEBİLİR FİZİKSEL ÇEVREYE DUYULAN İHTİYAÇ ARTACAKTIR.
KARAR ALMA SÜRECİ, KENTTE YAŞAYAN İNSANLAR ARASINDA DİYALOG SAĞLANMASI İÇİN YARATILAN FIRSATLAR, YURTTAŞ MERKEZLİ BİR TOPLUMUN OLUŞTURULMASI İÇİN ÖNEMLİ BİR FAKTÖRDÜR. ÖZELLİKLE YAKIN ÇEVREYİ İLGİLENDİREN KONULARDA, BU SÜRECLERE HALKIN KATILIMI ÖNEMLİDİR VE OLMASI GEREKİR. ULUSAL YASA KOYUCU OLARAK DEVLET, YAPI VE YAPILI ÇEVRE ÜZERİNDE ÇOK YÖNLÜ VE KAPSAMLI BİR SORUMLULUĞA SAHİPTİR.
DEVLETİN, YEREL YÖNETİMLERİN GÖREVİ, YAŞAM ÇEVRELERİNİN VE YAPILARIN DENGELİ GELİŞİMİ İÇİN ÇERÇEVELER TANIMLAYARAK FIRSATLAR SUNAN, KALİTELİ YAŞAM ÇEVRELERİNİN OLUŞUMUNU VE KORUNMASINI DESTEKLEYEN UYGULAMALAR GERÇEKLEŞTİRMEKTİR.
MAALESEF GÜNÜMÜZ TÜRKİYESİ BÜTÜN BUNLARDAN UZAK BİR GELİŞİM GÖSTERMEKTEDİR. İSTANBUL ÇILGINLIĞINA ANADOLU KENTLERİ DE KENDİNİ KAPTIRMIŞ, TOPLUMSAL SORUNLARDAN HAREKETLE TÜKETİMCİLİĞİN YERİNE SOSYAL ADALET KONULARINI ÖNEMSEYEN ALÇAK GÖNÜLLÜ BİR KENTSEL YAŞAMIN ESTETİĞİNİ YARATMAK YERİNE, EŞİTSİZLİK VE YOKSULLAŞMA, GÜVENSİZ KALDIRIMLAR, İNSAN DEĞİL ARAÇ ODAKLI KENTLER HIZLA GELİŞMEYE BAŞLAMIŞTIR. KAMUSAL MEKANIN ESTETİĞİ VE DÜZENİ YARATILMADIĞINDA, KENTLERDEKİ YAŞAMIN ÖZEL MEKANLARA KAPANMASI VE KAÇIŞI, BİR BAŞKA DEYİŞLE ÖZEL VE KENDİ İÇİNE KAPALI MEKANLARDA ÇÖZÜLÜŞÜ KAÇINILMAZ OLMAKTADIR. YANİ KENTLER YERİNİ SİTELERE BIRAKMAKTA BENİM KENTİM DEĞİL BENİM SİTEM DEYİŞİ ÖN PLANA ÇIKMAKTADIR. DUVARLARLA ÇEVRİLMİŞ ÖZEL GÜVENLİK ELEMANLARI İLE DONATILMIŞ KAPALI SİTELERLE BİRLİKTE KENT YAŞAMI PARÇALARA AYRIŞMIŞ, KİMİ KİMDEN KORUYORSUN SORUSUNU GÜNDEME GETİRMİŞTİR.
KENTLERİN ESTETİĞİNE, KENDİNE ÖZGÜ DEĞERLERİNE DARBE VURAN BİR DİĞER ÖRNEK İSE TOKİ UYGULAMALARIDIR. BATIDAKİ TOPLU KONUT UYGULAMALARI HER GEÇEN GÜN DAHA NİTELİKLİ KONUTLAR ÜRETMEYE ODAKLANIRKEN, TOKİ NİN UYGULAMALARINI MİMARİ AÇIDAN KAÇIRILMIŞ FIRSATLAR OLARAK GÖRMEK MÜMKÜNDÜR. ÖZELLİKLE 90’LI YILLARDAN SONRA TİP PROJELER UYGULANMAYA BAŞLANMIŞ OLMASI, YÖRESİNE VE ARAZİ DİKKATE ALINMADAN TÜRKİYE’NİN HER YERİNDE KISA ZAMANDA HAYATA GEÇİRİLMEK İSTENMESİ, BİR ANLAMDA SİYASALLAŞMASI VE BU PROJELERDEKİ ALT YAPI YETERSİZLİĞİ BÜYÜK BİR HAYAL KIRIKLIĞI YARATMIŞTIR.
DÜNYADAKİ ÖRNEKLERE BAKTIĞIMIZDA, ÖZELLİKLE MADRİD’TE, DAR GELİRLİLER VE YAŞLILAR İÇİN GELİŞTİRİLEN KONUT ALANLARI ÖNE ÇIKIYOR. BELEDİYELERİN ORGANİZASYONUNDA GELİŞEN BU KONUTLAR, NİTELİKLİ OLMAKLA KALMAYIP ÇEVRESEL VE DOĞAL MALZEME VE YENİLİKÇİ TEKNOLOJİLER KULLANILMASI İLE DÜNYAYA ÖNCÜLÜK EDİYORLAR. MADRİD BELEDİYESİ BÜNYESİNDE KURULAN KONUT GELİŞTİRME ŞİRKETİ, ÖZELLİKLE DAR GELİRLİ GENÇ AİLELER İÇİN UCUZ AMA NİTELİKLİ KONUTLAR ÜRETMEKTEDİR. ADI SOSYAL KONUT TA OLSA BİNALARIN BİRBİRİNİN AYNI OLMAMASI VE KALİTELİ OLMASI, BÜTÜN BUNLAR İÇİN PROJELER GELİŞTİRİLMESİ, DÜNYACA ÜNLÜ MİMARLARIN ÇAĞRILIP ANCAK YEREL MİMARLARLA EKİPLER OLUŞTURARAK YÖREYE VE YAŞAM BİÇİMİNE HAS ÖZELLİKLERİ BİR TASARIM GİRDİSİ OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ, BİZİM YÖNETİCİLERİMİZİN ÖRNEK ALMASI GEREKEN UYGULAMALARDIR. BARSELONA BELEDİYESİ DE KALİTEYİ VE BİNA ESTETİĞİNİ ÖN PLANA ÇIKARARAK, ÇEVRECİ, DOĞAL KAYNAKLARIN VE UCUZ ENERJİNİN ÖNEMSENDİĞİ YARIŞMALAR DÜZENLEMİŞ BU ANLAMDA BAŞARILI ÖRNEKLER VERMİŞTİR
